De klimaatupdate – de zomer van 2023

Al drie jaar lang houdt KlimaatLINK het nieuws over klimaatverandering bij. Zo nu en dan wordt er een blogpost over geschreven voor Scientists4Climate. Nu de zomervakantie van 2023 voor velen ten einde is, lijkt het ons een ideaal moment om de zomer doorheen een klimaatverandering-bril te bekijken en samen te vatten. Want ‘wat – een – zomer’ was me dat… onze planeet werd alweer getrakteerd op het ene klimaatextreem na het andere. Een overzicht in deze 14de editie van ‘de klimaatupdate’.

België

In België viel het afgelopen zomer, zeker in vergelijking met de vorige zomers en andere locaties, allemaal nog mee. Het voorjaar (maart en april) was bij ons redelijk nat ⁽¹⁾, wat zeer welkom was voor onze bossen en natte natuur, die nog steeds aan het herstellen waren van de extreem droge lentes en zomers van afgelopen jaren ⁽²⁾. De maand juni was bij ons droog, zonnig en warm, met een hittegolf in juni ⁽³⁾, maar de maanden juli en augustus brachten het grondwaterpeil op de meeste plaatsen opnieuw naar of boven normaal. Het waren zomermaanden met geen extreme hoeveelheid regen, maar juli 2023 telde wel het hoogste aantal neerslagdagen (21) in 35 jaar; een groot verschil met juli 2022 (amper 5 regendagen) ⁽⁴⁾ .

We zaten deze zomer dus nog niet zo slecht in ons klein België-landje, al stelden de opmerkelijke afwisselingen tussen langere periodes van nat en droog weer landbouwers wel voor problemen. Ze konden in het natte voorjaar pas laat hun velden bewerken (vb. voor het poten van aardappelen), zagen vervolgens dat kiemende gewassen geen neerslag kregen gedurende 5 opeenvolgende weken in mei en juni, en kwamen opnieuw in problemen door de natte tweede helft van de zomer, waardoor o.a. de tarweoogst moest worden uitgesteld en er een opkomst van aardappelziektes was.

Globaal

Buiten België was het op veel plaatsen een stuk dramatischer dan bij ons. De zomer van 2023 had globaal de warmste dag ooit gemeten (17,08 °C op 6 juli 2023), de warmste maand juni ooit gemeten (1,47 °C warmer dan normaal in pre-industriële tijden), de extreemste mariene hittegolf ooit gemeten, en de kleinste hoeveelheid Antarctisch zee-ijs ⁽⁵⁾ . Vooral die laatste twee zijn wel heel erg extreem (zie figuren 1c en 1d). Naar alle waarschijnlijkheid zal het jaar 2023 het warmste jaar ooit gemeten worden ⁽⁶⁾; maar dat weten we pas eind december met zekerheid te vertellen. Dat het vorige warmste jaar ooit gemeten het jaar 2020 was (even warm als het jaar 2016), komt doordat de voorbije drie jaar het klimaatverschijnsel ‘La Nina’ een globaal koelend effect had. Nu hebben we te maken met haar tegenhanger ‘El Niño’, wat globaal een opwarmend effect heeft ⁽⁷⁾. Terwijl La Nina de huidige klimaatopwarming nog kon bufferen, zorgt El Niño net voor nog meer extreem weer en de hierboven vermelde globale temperatuurrecords. Hierbij dient vermeld te worden dat de eerder vermeldde recordwarme oceanen maar een klein deel beïnvloed worden door de huidige (tot nu toe vrij beperkte) El Niño: veel van de opwarming tijdens de afgelopen maanden van de recordzomer gebeurde buiten het Pacifische deel (waar El Niño het meeste effect heeft), zoals in de Atlantische oceaan. Het lijkt nu écht wel zo goed als onmogelijk om de opwarming tot 1.5 °C te beperken, zoals afgesproken in Parijs ⁽⁸⁾…

***Figuur 1:*** a) linksboven, de dagelijks gemiddelde luchttemperatuur tussen 1940 en 2023, voor elk jaar met een lijn aangegeven (in het rood de lijn voor 2023); b) rechtsboven, de globale gemiddelde temperaturen in de maand juni tussen 1850 en 2023 vergeleken met de pre-industriële temperatuur voor juni tussen 1850 en 1900; c) linksonder, de dagelijks gemiddelde zee-oppervlaktetemperatuur tussen 60° noord en 60° zuid tussen 1979 en 2023, voor elk jaar met een lijn aangegeven (in het rood de lijn voor 2023); d) rechtsonder, de dagelijks zee-ijsomvang op Antarctica tussen 1979 en 2023, voor elk jaar met een lijn aangegeven (in het rood de lijn voor 2023) uitgedrukt in miljoen vierkante kilometers. Deze figuur is een samenstelling gebaseerd op figuren van BBC met als bronnen ERAS, C3S/ECMWF, Berkeley Earth en National Snow and Ice Data Center (NSIDC).

Europa

Ook in Europa konden we niet naast klimaatextremen of -records kijken. Eind augustus lag de 0-gradengrens boven Zwitserland bijvoorbeeld het hoogst ooit ⁽⁹⁾ . De zomer van 2023 was in veel Zuid-Europese landen de heetste, en mogelijk ook dodelijkste, ooit opgemeten. ⁽¹⁰⁾ Dit kwam door een hittekoepel boven Zuid-Europa, aanvoer van warme lucht vanuit Noord-Afrika, en een onrustwekkende mariene hittegolf in de Atlantische Oceaan die al sinds juni 2023 aan de gang is en bepaalde luchtmassa’s opwarmt in plaats van afkoelt ⁽¹¹⁾.

Delen van Spanje, Frankrijk en Italië kennen al jaren extreme droogte. Ook het voorjaar en de start van de zomer van 2023 was er erg warm en droog ⁽¹²⁾. Dat was bij ons te merken aan de aanwezigheid van zuiderse vogels. Vooral watervogels zoals zwarte ibissen en steltkluten werden door de droogte en hitte gedwongen om meer noordwaarts op zoek te gaan naar voedsel ⁽¹³⁾. Door de extreme droogte en hitte kwamen o.a. op de eilanden Rhodos en Mallorca ernstige bosbranden voor ⁽¹⁴⁾. Griekenland kende zelfs de grootste bosbrand ooit in Europa… alweer een record dus. Vaak werden deze bosbranden aangestoken, wat niet betekent dat er geen link bestaat tussen klimaatverandering en natuurbranden: door klimaatverandering wordt het droger en warmer waardoor brandhaarden (eventueel door de mens aangestoken) meer kansen krijgen om zich te ontwikkelen en eventueel megabranden te vormen ⁽¹⁵⁾.

Op sommige plaatsen werd de hitte en droogte gevolgd door een (soms extreem) natte periode. De door de droogte verhardde en hydrofobe bodem was echter minder goed in het opnemen van water, met bijvoorbeeld overstromingen in Regio Emilia tot gevolg. Overstromingen door extreme regenval na een langere droge periode komt door klimaatverandering steeds vaker voor in onze streken. We zijn bijvoorbeeld de extreme regenval en overstromingen van 2021 in Limburg en Wallonië nog niet vergeten ⁽¹⁶⁾. In de zomer van 2023 was er eind juli dodelijk noodweer (extreme onweders, de grootste hagelstenen ooit in Europa, en zelfs tornado’s), te vinden in de Alpen en omliggende landen. Dit werd veroorzaakt door het contrast tussen de extreem hete lucht in Zuid-Europa en de koelere lucht ten noorden ervan (bijvoorbeeld bij ons) ⁽¹⁷⁾ . Op het grensvlak krijg je dan zware onweders wegens de botsing van luchtsoorten waarbij er veel energie aanwezig is, en zeker bergachtige regio’s. In augustus zorgde de storm Hans voor extreme regenval en het overstromen van de rivier Glomma in Noorwegen, met het doorbreken van een Noorse dam tot gevolg ⁽¹⁸⁾. Tot slot, na de droogte en bosbranden in Griekenland, worden daar nu (moment van schrijven: 4 september) extreem grote neerslaghoeveelheden voorspeld. Klimaatverandering zorgt voor meer extremen, dat wordt steeds duidelijker.

Buiten Europa

Ook buiten Europa had onze planeet te maken met klimaatextremen. Enkele opvallende daarvan:

Verschillende Aziatische landen hadden te maken met extreme en dodelijke hittegolven ⁽¹⁹⁾;
In en rond Beijing werden begin augustus 10.000den mensen uit hun huizen gehaald wegens overstromingen doordat er regionaal de jaarneerslag viel in enkele dagen tijd ^{(20, 21)};
De Belgische ultraloper Karel Sabbe moest een omweg van meer dan 100 km maken in zijn (geslaagde!) Pacific Crest Trail recordpoging omwille van bosbranden in Washington state ⁽²²⁾;
Zoals het tegenwoordig een trieste jaarlijkse gewoonte is: ook deze zomer stond West-Canada in brand. Echter was het in de zomer van 2023 opvallend ook in Midden- en Oost-Canada. In Canada bevinden zich veel boreale bossen die belangrijk zijn voor het vasthouden van CO_2. De bosbranden brengen de opgeslagen CO₂ weer de lucht in, wat het broeikaseffect en de opwarming versterkt. Bovendien kwamen de branden deze keer erg vroeg en in grote schaal voor; ze waren echt énorm extreem. Een zeer uitzonderlijke situatie doordat de maand mei in Canada de heetste maand mei ooit was (met warm en droog bos tot gevolg), en er veel blikseminslagen waren ^(23-25) .

Klimaatverandering heeft de kans op extreem weer dat branden in de hand werkt in Oost-Canada meer dan verdubbeld ⁽²⁶⁾. Ook de extreme hitte in Europa en China van juli 2023 werden zeer waarschijnlijk versterkt door klimaatverandering ⁽²⁷⁾. Het linken van extremen aan klimaatverandering is een relatief jong sub-domein in de klimaatwetenschap, maar is erg nuttig om een beeld te krijgen van hoezeer extremen worden aangejaagd door het veranderende klimaat.

– Dr. Arne Ven, dr. Hans De Boeck, prof. dr. Sara Vicca. Auteur hoofdingsafbeelding Jelmer van der Graaff (64f9bf25126aa.png (1000×1000) (weerwoord.be)

Nog meer informatie over de globaal warmste juni, juli en augustus sinds de start van de metingen?: zie bijvoorbeeld het artikel uit De Standaard Alweer mondiale warmterecords gebroken, maar niet in Europa | De Standaard .

Bronnen

(1) Wanneer zijn we van dit ellendige weer verlost? Een vooruitblik met Frank Deboosere | Gazet van Antwerpen (gva.be)

(2) https://www.scientists4climate.be/de-klimaatupdate-alweer-een-zeer-warme-en-droge-zomer/?lang=nl

(3) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/06/12/hittegolf/

(4) https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2023/07/31/kmi-maand-juli/

(5) Climate records tumble, leaving Earth in uncharted territory – scientists – BBC News

(6) State of the climate: 2023 now likely hottest year on record after extreme summer – Carbon Brief

(7) https://www.meteo.be/nl/info/weerwoorden/el-nino-la-nina

(8) https://klimaat.be/klimaatbeleid/internationaal/overeenkomst-van-parijs

(9) https://www.euronews.com/green/2023/08/21/switzerland-meteorologists-reach-record-5298-metres-before-finding-zero-degrees

(10) Man (44) stuikt in elkaar tijdens schilderen zebrapad: eerste dode in Italië door extreme hitte, Mallorca meet ’s nachts 37 graden | Gazet van Antwerpen (gva.be)

(11) The European heatwave of July 2023 in a longer-term context | Copernicus