De klimaatupdate – exoten in extreme hitte

In ‘De Klimaatupdate’ geeft Arne Ven, adviseur klimaatverandering voor het onderwijs in het Global Change Ecology centrum van de Universiteit Antwerpen, ons meer informatie – goed en slecht nieuws – over wat er afgelopen maanden zoal ter sprake kwam omtrent klimaatverandering. Deel 11 gaat over hitte en exotische planten. Deze blog werd opgesteld in samenwerking met gastauteur Jonas Lembrechts (Universiteit Antwerpen).

De aarde wordt warmer

Wanneer het bij ons zomer is, gaat het in het nieuws steeds vaker over bosbranden, hittegolven, temperatuurrecords… In het begin van de zomer van 2021 was er sprake van extreme hitte in grote delen van Oost-Europa, West-Amerika en Canada. ^(1,2,3) Deze werd meermaals in verband gebracht met klimaatverandering. ⁽⁴⁾ Volgens een studie zorgde klimaatverandering door invloed van de mens zo voor een derde van de hitte-gerelateerde doden tussen 1991 en 2018. Vooral oudere mensen en mensen met chronische condities zoals astma zijn hier erg kwetsbaar voor. ⁽⁵⁾ En het is niet afgelopen: zelfs als we de klimaatdoelstellingen van Parijs halen (o.a. opwarming beperken tot 2 °C en liefst 1,5 °C boven pre-industrieel niveau), gaan we bloedhete tijden tegemoet. Er zijn wetenschappelijke studies die zeggen dat, in het ergste geval, vele miljoenen mensen – waaronder enkele van de armste ter wereld – tegen 2100 routinematig blootgesteld zullen worden aan potentieel dodelijke temperaturen van zelfs 56 °C en meer. ^(6,7) Dit heeft enorme gevolgen, ook voor de natuur: sommige soorten zullen uitsterven, terwijl andere soorten naar koudere plaatsen proberen te migreren. Doordat het in onze streken warmer aan het worden is, zijn deze nieuwe soorten – zogenaamde ‘exoten’ bij ons voornamelijk afkomstig uit oorspronkelijk veel warmere regio’s.

Steden worden warmer

De toenemende hitte is niet overal even voelbaar. Zo is het in de Kempen doorgaans warmer dan aan de kust, en heeft de stad meer last van hitte dan het platteland. Wetenschappers bewezen recent dat exoten uit warme gebieden vaker voorkomen in verstedelijkte gebieden dan op het platteland. Dit is te verklaren doordat steden door klimaatverandering warmer zijn (en ’s nachts minder hard afkoelen⁽⁸⁾) dan het platteland: het hitte-eilandeffect. Niet enkel is het in steden vaak meerdere graden warmer dan op het platteland, ook is het er dikwijls droger, doordat de verharding verhindert dat water in de bodem sijpelt ⁽⁹⁾

*Foto’s: exoten houden van breuken in beton (links), straatstenen (midden), en overgangen tussen stenen en muren (rechts). © Jonas Lembrechts*

Een recente studie van de Universiteit Antwerpen en Luik toonde aan dat exoten, afkomstig uit een warmer klimaat, ook bij ons bij extreme hittegolven hittestress ondervinden op warme locaties. Dit toont aan dat de effecten van het hitte-eilandeffect op planten niet zo rechtlijnig zijn als gedacht: hoewel de exoten waarschijnlijk profiteren van de warmere wintertemperaturen in de stad, hebben ze tijdens warme zomerdagen eveneens nood aan schaduw om te kunnen overleven. ⁽¹⁰⁾

Je tuin wordt warmer

Temperatuurverschillen treden niet enkel op tussen stad en platteland, zelfs op straatniveau kunnen temperatuurverschillen voelbaar zijn. Soms kan ‘extreem weer’ erg lokaal zijn en afhangen van de omgeving. Dat heeft een hele cascade aan effecten op de mens (vb. er zijn veel meer hittedoden in stedelijke omgeving dan in een groene omgeving) en op de natuur (vb. exoten gaan op locaties met een geschikt microklimaat de inheemse vegetatie verdringen). Omdat die verschillen zo lokaal kunnen zijn, kan je ook gewoon zelf je omgeving weerbaarder maken tegen droogte en hitte. Dit werd door Jonas Lembrechts uitgelegd in een online seminarie van de Universiteit Vlaanderen: bomen planten – want bomen geven schaduw en zorgen voor verkoeling door water te verdampen –, je gras niet te kort maaien, zorgen voor meer diversiteit aan plantensoorten in je tuin, stenen of houten oppervlakten afvoeren, regenwater in de bodem laten indringen… : het kan allemaal helpen om de lokale impact van extreme weersomstandigheden te beperken ⁽¹¹⁾.

Ondertussen zijn wetenschappers van Universiteit Antwerpen samen met burgers (= citizen science) aan het onderzoeken hoe we beter kunnen omgaan met de effecten van steeds extremere zomers. ⁽¹²⁾Hoe zorgen we ervoor dat onze tuinen een verkoelende plek blijven tijdens een hittegolf? En hoe wapenen we onze tuinen, maar ook onze parken, akkers en natuurgebieden beter tegen de droogte? Welke van die bovenvermelde factoren (bomen planten, gras laten groeien…) werken het best tegen warmte, droogte of zelfs hevige regen? Dit alles wordt onderzocht bij CurieuzeNeuzen in de Tuin. Hiervoor hebben bijna 5000 burgers een klein meetinstrument (de gazondolk) in hun gazon geplaatst. Deze instrumenten geven zo voor heel Vlaanderen microklimaatdata door over bodemtemperatuur en bodemvochtigheid.

*Foto: een gazondolk van citizen science project CurieuzeNeuzen in de Tuin. © Jonas Lembrechts*

Bronnen

De klimaatupdate – exoten in extreme hitte

Search

Recent Posts